RIZA HASAN CAMİİ
Sofular mahallesinde Sultan II.KılıçArslan Hamamı’nın karşısında Tarihi Baş Köprü’nün yanında bulunmaktadır.
Camii El Hac Seyyid, Perekzade İbrahim Bey ve Başköprü isimleri ile de anılmaktadır.
Evliya Çelebi camii için eserinde “Başköprü batısındaki El Hac Seyyid Camii. Bir gönül açan camidir.’’ demektedir.
İlk Mescid Konyalı’nın okuduğu kitabeye göre H.925-M.1519 yılında Sultan II.Beyazıt’ın hükümdarlığı zamanında Mahmudoğlu Hacı Hasan tarafından yaptırılmıştır.
İ.Hakkı Konyalı,camiinin Aksaray’da ilk Osmanlı eserlerinden olduğunu da aktarmaktadır.
Aksaray eşrafından Perekzade İbrahim Efendi ‘nin bu camii yıktırarak yerine I.Cihan Harbi sıralarında camii yaptırdığını ve kapısının üstüne de kendi adını taşıyan kitabesini koydurduğunu İ.Hakkı Konyalı aktarmaktadır.
Yıkılan camiinin kitabesi cami enkazıyla beraber atılmış ancak Kayserili Ahmed denilen zat bu kitabenin üzerinde ayet ve hadis yazılı olduğunu sanarak almış ve evinin duvarına koydurmuştur.
Kitabede yazanlar İ.Hakkı Konyalı tarafından çevrilmiş ve okumuştur.Kitabenin orjinalini ve çevrilmiş halini İ.Hakkı Konyalı’nın eserinden aynen alarak sizlere aktarıyorum.
2004 yılında tehlike derecesinde yıkılabilecek durumda olduğu sebebi ile tekrar yılıkmış olup orjinal yerinden doğu yönüne kaydırılarak 2004-2007 yılları arasında yeniden inşa edilmiştir.2008 yılı içinde de ibadete açılmıştır.
2005-2006 yıllarında TBMM’ye soru önergesi olarak sunulan AKSARAY İLİ ESKİ ESER ONARIMLARI listesinde 14.sırada yer almaktadır.
DEBBAĞLAR CAMİİ
Büyük Bölcek Mahallesi’nde, Büyük Bölcek Köprüsü’nün karşısında bulunmaktadır.
Günümüzde bulunan camii asıl Debbağlar Camii’nin yıkılması sonrası ortaya çıkan malzemeleri ile 1960 yılında yapılmış ve eski camiinin anısına aynı isim verilmiştir.
Yıkılan ilk camiinin ne zaman ve kim tarafından yaptırıldığı günümüzde bilinmemektedir. 1476 yılında Fatih Sultan Mehmed devrinde tespit edilen Karaman Eyaleti vakıfları arasında “Vakf-ı Mescid-i Debbâgân” yani Dabaklar mescidi olarak geçmektedir.
Bu durumdan hareketle Zekai Erdal yapının en azından Beylikler devrinde mevcut olduğunun anlaşılabileceğini aktarmaktadır.
1500 yılında II.Bayezid dönemi tespit edilen vakıf defterlerinde ise “Vakf-ı mescid-i tabbağin-bağ der Kalınlar” şeklinde geçmektedir.
Konyalı’nın okuduğu ve eserinde aktardığı kitabelere göre camii’nin geçirdiği onarım ve tamiratlar şu şekildedir;
H.1082-M.1671 yılında Hacı Mehmed tarafından yenilercesine tamir ettirilmiştir.
Camii H.1292-M.1875 yılında da Şeyhzade Hüseyin Kemal tarafından tamir edilmiştir.
Bugün bu kitabeler yeni camiinin doğu cephesinde bulunmaktadır.
LEYLA HATUN CAMİİ
Şeyh Hamid Mahallesi’nde Yusuf Hakiki Baba Türbesi’nin arka sokağında bulunmaktadır.
5 Şevval 1213/24 Kasım 1808 tarihli bir mütevelli atama beratında camii’nin adı “Leyla Hatun Camii” şeklinde geçmektedir.
Zekai Erdal mütevelli atama beratından hareketle yapının XIX.yy sonlarında var olduğunu ve XVIII.yy sonunda da yapıldığı ifade etmektedir.
Camii’nin avlu kapısının girişinde bulunan 6 satırlık kitabesine göre yapı H.1341/M.1923 yılında Perekzade İbrahim Bey tarafından onarılmıştır.
Konyalı, yapının İbrahim Bey Camii olarakta anıldığını aktarmaktadır.Muhtemelen bu adlandırma Perekzade İbrahim Bey tarafından onarıldıktan sonra olmuştur.
6 satırlık kitabenin üstünde bulunan diğer kitabeye göre de camii H.1337/M.1919 yılında onarılmıştır.Bu kitabelerin ifadelerden de anlaşılacağı üzere tamir kitabeleridir.
Camii son olarakta 2014 yılında onarılmış ve günümüzde ibadete açıktır.
Konyalı,Mehmed Hamzakadı’dan öğrendiği bilgiye göre Oruçoğlu Handan Hoca’nın metrukati arasında II.Abdülhamid’in tuğrasını taşıyan bir beratta bu camiinin imamının isminin Hüseyin olarak yazdığı aktarmadır.
FERİŞTAH HATUN CAMİİ
Şeyh Hamid Mahallesi’nde Bedri Muhtar Kabristanlığı’na giden yol istikametinde yolun sağ tarafında bulunmaktadır.
Yapının Feriştah Hatun tarafından yaptırıldığı ve Sinan adında bir zatın H.1310/M1892 yılında camii onardığını İ.Hakkı Konyalı’nın okuduğu ve günümüzde mevcut olmayan kitabeden öğrenmekteyiz.
Doğan Yörük eserinin 252.sayfasında yapının 1500’lü yıllarda El-Meşhur-ı Köhne Camii şeklinde arşiv vesikalarında geçtiğini aktarmaktadır.Ayrıca yapının 1500-1522 yılına ait vakfiyelerinde gelirinin 20 akçe olduğu belirtmektedir.
Zekai Erdal’da yapının 1500 tarihli evkaf defterinde kayıtlı olmasından hareketle Karamanoğulları döneminde inşa ettirilmiş olabileceğini ifade etmektedir.
Yapı bugünkü şeklini 1892 yılında almıştır. Günümüzde sağlam olup ibadete açıktır.
ZAFER CAMİİ
Camii,İl Müftülüğü tarafından asılan levhada 1956 yılında inşa ettirildiği yazmaktadır. Merhum Konyalı eserinde yapının halk tarafından tekrar inşa ettirildiği aktarmaktadır. Bu durumdan hareketle 1956 yılında inşa ettirilen yapı daha önceleri bulunan ve yıkılan bir yapının yerine yaptırıldığını göstermektedir.
HACI MUSA CAMİİ
Has Has Mahallesi’nde Tarihi Baş Köprü’nün ilerisinde,İl Sağlık Müdürlüğü’nün yanında bulunmaktadır.
Camii’nin inşa tarihi ve yaptıranı konusunda günümüzde kitabe ve arşiv vesikas bulunmamaktadır.
Ancak Eşref Temel yüksek lisans tezinde 22 ve 88.sayfalarında,Hacı Musa Muallimhanesi ile Hacı Musa Camii Dersiamlığı hakkındaki hurufat kayıtlarından hareketle caminin XVII. yy sonlarında inşa edildiğini belirtmektedir.
İbrahim Hakkı Konyalı, eski caminin 1326/1908 yılında yıkılarak halk tarafından yeniden yaptırıldığını yazmaktadır.
Ayrıca Konyalı, II.Abdülhamid dönemi ait bir imamlık beratında camiinin isminin geçtiğini ve incelediği dönemde de camiinin isminin Büyük Hasas şeklinde de anıldığını aktarmaktadır.
İl Müftlüğü tarafından caminin kuzey cephesine asılan levhada yapım tarihi olarak 1895 görülmektedir.
İlk camii 17.yy’ın sonlarında inşa edilmiş ve daha sonra 1895-1908 yılları arasında yıkılarak yeniden yapılmıştır.Günümüzde sağlam olup ibadete açıktır.
TEKKENİŞİN (TEKKEŞ BABA) CAMİİ
Yapı üzerinde kim tarafından ve ne zaman yaptırıldığını gösteren herhangi bir kitabe mevcut değildir.
Prof.Dr.Bekir Deniz, yapının müze kayıtlarında XV. yy olarak tarihlendirildiğini belirtmektedir.
Merhum İbrahim Hakkı Konyalı ise yapının Rufailere ait müştemilatı olan zaviyenin bir parçası olduğunu belirterek daha sonra zaviyenin ilgili makamlar tarafından satıldığını ve yerine evler yapıldığı yazmaktadır.
Konyalı, Rufailere ait müştemilatı olan zaviyenin bir parçası olduğunu bilgisinide mahallenin 80 yaşındaki yaşlılardan öğrendiğini aktarmaktadır.
Zekai Erdal’da doktora tezinde yapım tekniği ve yöredeki benzer camilerden hareketle XIX-XX. yy’ın yapılmış olabileceğini ifade etmektedir.
Giriş kapısının hemen üstünde yapılış tarihi ile ilgili sonradan yapılmış bir kitabe bulunmaktadır. Bu kitabeye göre yapı 1900’e tarihlendirilmiştir.
Bu kitabenin kaynakçası / http://anitsal.com
1984 yılında çevre halkının uğraşları ile onarımı yapılmış olup Camii son olarak 2012 yılında Vakıflar Bölge Müdürlüğü ve bir hayırsever tarafından restore edilerek günümüzde ki görünümünü almıştır.
EĞRİ MİNARE CAMİİ
Çerdiğin Mahallesi’nde Tarihi Baş Köprü’yü geçtikten sonra gelen yolda sağ tarafta bulunmaktadır.
Günümüzde camii’nin kitabesi mevcut değildir.Bununla beraber yanında bulunan Eğri Minare’den dolayı camiiye Eğri Minare Camii denilmiştir ancak gerçek ismi tam bilinmemektedir.
Merhum Konyalı Aksaray’da vaktiyle bir deprem olduğunu ve bunun sonucunda birçok tarihi yapının yıkıldığı ve yıkılan yapılardan birininde Eğri Minare Camii olduğunu ifade etmektedir.
Aksaray Şer’iyye Sicili sayfa 44a,Hüküm 306’da Eğri Minare Camii’ne Şaban Halife’nin IV.Murad tarafından imam olarak atandığını gösteren ferman bulunmaktadır.
Kaynak: Gül M.F, Azap E.Y, Özdil O., Aksaray'ın tek şer'iyye Sicili,s.196,2014.
Zekai Erdal’da doktora tezinde Başbakanlık Osmanlı Arşivinden aktardığı bilgide de;
22 Zilkade 1279 / 11 Mayıs 1863 tarihinde vuku bulan taşkın sonucunda 5 Muharrem 1280 / 22 Haziran 1863 tarihinde tanzim edilen zarar tespit raporuna göre Kırmızı Minare Mescidi sel nedeniyle tamire muhtaç bir hale dönmüştür.
Camii Halid Terzioğlu tarafından 1301/1883 yılında çok harap halde iken yıktırılarak Hamza Kadı’nın amcasının oğlu Osman tarafından taş malzemeyle yenilenmiştir.
1937 yılında camii onarılmış ve bu sırada iki kitabe toprak altından çıkarılmıştır. İlk kitabeye göre yapı 632/1235 yılında Hılf oğlu Ahmed tarafından yaptırılmıştır.İkinci kitabeye göre de cami Baltacılar Kethüdası Hacı Musa Ağa tarafından 1099/1687 yılında tamir ettirilmiştir.
HACI YUSUF CAMİİ
Camii,Kalanlar Mahallesi’nde bulunmaktadır. Günümüzde yapıya ait kitabe bulunmamaktadır ancak Başbakanlık Osmanlı Arşivi ve Vakıflar Genel Müdürlüğü’nün zilkade 1210 / 1796 tarihli bir vakıf kaydı bizlere yapı hakkında bilgiler vermektedir.
Başbakanlık Osmanlı Arşivi ve Vakıflar Genel Müdürlüğü’nün zilkade 1210 / 1796 tarihli bir vakıf kaydını Zekai Erdal’ın doktora tezinden faydalanarak sizlere aktarıyorum.
Başbakanlık Osmanlı Arşivinde camii ile ilgili bazı bilgiler bulunmaktadır.
1-1116 yılının cemaziyel evvel ayının ortalarına/11-20 Eylül 1704 ait bir vesikada bu camiye bir imam atanması hakkında bilgi yer almaktadır.
2-29 Zilhicce 1234 / 19 Ekim41819 bir başka vesikada da yapının adı Hacı Yusuf Cami şeklinde zikredilmektedir .
3-Aksaray’da 23 Zilkaade/1279 / 11 Mayıs 1863 yılında aşırı yağmur sonucu Ulu Irmağın taşması nedeniyle Hacı Yusuf Cami tamire muhtaç derecede zarar görmüştür.
Vakıflar Genel Müdürlüğü’nün zilkade 1210 / 1796 tarihli bir vakıf kaydında caminin Hacı Yusuf tarafından yaptırıldığı açıkça belirtilmektedir.
Merhum Konyalı ise yapının Anadolu Selçuklu Dönemi’ne kadar uzanan bir tarihinin olduğu kaynak göstermeden aktarmaktadır.
Camii günümüzde sağlam olup ibadete açıktır.
SONUÇ
“Tarihi Camiiler” konumuz kapsamında Aksaray ilinde şehir merkezinde bulunan tarihi camiileri detaylı bir şekilde incelemeye çalıştık.
Ulu Camii ve Cıncıklı Mescidi konusunda daha detaylı bir çalışma yapacağımız için bu konu kapsamına almadık.
Ayrıca Eğri Minare Camii kısmında Eğri Minare’ye değinmemiş olmamızın sebebi de Aksaray’da bulunan minareler konusunda yapacağımız çalışma içerisinde olacağı içindir.Aynı husus Kesik Minare Camii içinde geçerlidir.
Comments